SANG
LANJANA
Sedek dina anu. Nuju anake rame megae
di carik , ada ane mare nenggala, nglampit, muah ada sube mamula. Ditu liu
kedise mapunduh- punduh ngalih amah.
Sedeng itepa kedise cerik – cerik ngalih amah,
saget ada kedis gede pesan teka uli delod pasih. Bulune samah, kampidne
lumbang, matanne gede, tur galak pesan, madan Sang Muun.
Kacrita jani ada kedis cerik ngindang
ba duur, madan Sana Lanjana. Ia sliak sliuk makeber di duur carike. Jengah
pesan ia nepukin kedis gede, bareng ngalih amah sig tongos kedis cerik.
Sabilang ade ne paek nagih cotota.
Ditu
Sang Lanjana aget metakon, “ih, ne te jero ne uli dije ? Tumben tepukin tiang
dini, bareng n galih amah, buina jero kaliwat sombong pesan”. Mara ningeh ada
kedis cerik ane mamunyi keto, pedih Sang Muun tur mesaut banggras, “Ah, iba
kedis cerik, mapi - mapi tuara nawang. Ne sube madan Sang muun. Ratun kedise
uli delod pasih. Degag tingkah ibane mesuang peta teken kai”. Sube keto, mesaut
Sang Lanjana, “Tui iba dadi ratu, kai tuara magusti teken iba. Yadin iba
makampid lumbang, kai tusing takut. Yen prada lakar matepuk mategeh - tegehan
makeber”. Sang Muun jengah gati lantas ia ngomong, “Beh degag pesan iba mesuang
peta. Iba soroh kedis kapecit, nagih ngalahang kai, tegarang iba meju jani.
Amuncen tian ibane!” Mare keto, Sang Lanjana laut kirig - kirig tumuli makecos
di duur tain kebone. “Ih, iba Sang Muun iowasin tain kaine!” Sang Muun bengong
ngiwasin tianne Sang Lanjana tur merasa
dewek ne kalahang kedis cenik.
Ane
jani jalan mategeh – tegehan makeber!” Keto abetne Sang Muun, laut nimbal Sang
Lanjana, “Jalan dong! Mai tugtug kai!” Laut ngamalunin Sang Lanjana makeber. Di
subane paek, encol Sang Lanjana mencegan, di tendas Sang Muune, sambilanga
nyohcoh tendasne. Sang Muun tuara marasa tendasne tinggahine baan Sang Lanjana.
Mapan Sang Lanjana madewek kedis cerik.
Gelising
satua, Sang Muun mekaukan, “Sang lanjana, Sang Lanjana!” “Uuuhh,” mesaut Sang Lanjana. Dingeha sawat
pesan ba duur teken Sang Muun. Sang Muun ngietang makeber negehang. Sang Lanjana
sambilanga nyohcoh tendasne Sang Muun. Sang muun makeber negehang. Dewekne sube
merasa kenyel pesan tur tendasne sube merasa ngaap tur sakit.
Sang
Muun jani sube ngaku kalah, tusing sida nutug Sang Muun. Sang muun laut
ngencolang masliuk nuunang. Sang Lanjana ngincegang nyohcoh tendasne Sang Muun.
Kanti maklupasan kulit kaun tendasne. Neked beten Sang Lanjana laut
ngenggalangmakecog masangkliban. Sang Muun sakit nandang tatu di tendasne.
Kasuen – suen Sang Muun mati baan naanag sakit.
“ Keto upah anake demen ngrusuhin anak
cerikan, tur banggi muah sombong teken
anak len.”
A. Satua
sane kacritayang ring ungkur, antuk ngrereh ;
1. Morfem bebas sane sampun madue arti yadiastun
tan kagentosin antuk wewehan. Lan Morfem
maiket morfem sane durung madue
arti,nanging presida madue arti nanging presida madue arti yening sampun
kagempelin ring kruna lingga.
Morfem bebas lan morfem maiket ;
a. Maklupasan
M.
Bebas = 1
Ma+an klupas M.
Terikat = 2
b.
Ngrusuhin
In ngrusuh M. Bebas = 2
M.
terikat = 1
N(ng) rusuh
c.
Makampid
M.
Bebas = 1
Ma
kampid M.
Terikat = 1
d.
Pakeberne M.
Bebas = 1
Pa keberne M.
Terikat = 2
Keber
ne
2. Wangun
Tunggal
Inggih punika wangun sane tan mersidayang
kagargarang malih antuk wangun sane alitan tur madue arti.conto;
a. Saget e. Sube
b. Mara f. Degag
c. Paek g. Sawat
d. Teken h. Peta
3. Wangun
Kompleks
Inggih punika wangun kruna lingga sane
sampun polih wewehan kruna marupa kruna tiron, kruna polah, kruna dwi lingga,
kruna satma, miwah marupa lengkara.
a. Ngencolang
b. Ngincegang
c. Ngenggalang
4. Wangun
Asal Miwah Wangun Dasar
a. Wangun Asal inggih punika wangun sane pinih
alit,sane dados asal (wit) wangun kruna kompleks.
1. Dina 4. Tain 7. Pasih
2. Jele 5. Jani 8. Kedis
3. Paek 6. Sube
b. Wangun
dasar:wangun sane dados dasar antuk wangin kompleks.
1. Magae 4. Masaut 7. Ngomong
2. Makeber 5. Mapetuk 8. Ngalahang
3. Mamunyi 6. Mesuang
c. Wangun
Wanda
Inggih punika kawangun antuk sarana
aksara suara(s)aksara wianjana (w),wangun wanda dados kaparinama (itilah )pula
suku kata ring bahasa Indonesia.
1. Mamula
= ma-mu-la (ws-ws-ws)
2. Makeber
= ma-ke-ber (ws-ws-wsw)
3. Nepukin
= ne-pu-kin (ws-ws-wsw)
4. Sabilang
= sa-bi-lang (ws-ws-wsww)
5. Magusti
= ma-gus-ti (ws-wsw-ws)
6. Ngalahang
= nga-la-hang (wws-ws-wsww)
5. Wangun
kruna kapalih dados kakalih, luire;
a. Kruna
lingga inggih punika kruna sane durung
polih paweweh.conto ring satwa.
1. Amah 4.
Duur
2. Gede 5. Dewek
3. Kalah 6. Ditu
b. Kruna kadaden kapalih dados tatiga;
1. Kruna
Tiron inggih punika kruna sane smpun polih paweweh;
Conto; a. Makeber
b. Mapunduh
c. Magae
c. Kruna
dwi lingga inggih punika kruna sane kekaping kalihin, luire;
1. Kruna
dwi sama lingga cerik-cerik, mapi-mapi,
2. Kruna
dwi samatra lingga sliak-sliuk
6. Paweweh,
Wewehan, Imbuhan
a. Paweweh/Pangater/awalan
inggih punika wewehan sane magenah ring arep kruna lingga. conto;
-
Majalan (pangater ma)
-
Mapunduh ( pangater ma)
-
Mapetuk (pangater ma)
-
Pakeberne (pangater pa)
b. Wewehan/Seselan/Sisipan
inggih punika wewehan sane magenah ring pantaraning aksara suara miwah aksara
wianjana, conto;
-
c. Imbuhan/Pangiring/akhiran
inggih punika wewehan sane magenah ring pungkur kruna lingga, conto;
-
Tepukin( pangiring in)
-
Ngiwasin (pangiring in)
-
Ngamaluin (pangiring
in)
7. Kruna
Satma (Kata Majemuk)
1. Kruna
Satma Sepadan (Kalimat Majemuk Setara)
a. Nyihnayang
Nungkalik (Tungkalikan)
b. Nyinahyang
ngerasang arti (negasang arti), conto;
-
Bulunne samah
-
Kampidne lumbang
-
Kedis kapecit
2. Kruna
Satma Tan Sepadan (Kalimat Majemuk Tak Setara)
8. Wewangsan
Kruna (Jenis-Jenis Kata)
1. Kruna
Aran (Kata Benda)
Inggih punika kruna sane nyihnayang
manusa, utawi buron miwah barang.
Kruna aran wenten kekalih,inggih punika;
a. Kruna
aran sekala, conto;
-
Kedis - pasih
-
Tendas - kebo
-
Carik
b. Kruna
aran niskala
-
2. Kruna
Kriya (Kata Kerja)
inggih punika kruna sane nyihnayang arti
karya, laksana, sane nyihnayang gae. Kruna kriya kapalih dados kakalih,inggih
punika;
a. Kruna
kriya lumaksana (aktif), conto;
-
Nyohcoh
-
Ngindang
-
Makeber
-
Makecos
-
Masangkliban
b. Kruna
kriya linaksana (pasif)
-
Cototine
-
Bengong
-
Sombong
3. Kruna
Pangentos (kata ganti)
inggih punika kruna sane keanggen
ngentosin manusa, buron, miwah barang. Pepalihannyane wenten tetiga, inggih
punika;
1. Kruna
pangentos kapertama, conto;
-
Kai
2. Kruna
pangentos kapingkalih, conto;
-
Ratu
-
jero
3. Kruna
pangentos kapingtiga, conto;
-
Iba - ia
-
Dewek
4. Kruna
Keterangan
Inggih punika kruna sane midartayang
indik kruna kriya, kruna pangentos, miwah kruna wilangan. Pepalihannyane wenten
kakalih;
1. Kruna
keterangan dauh
2. Kruna
keterangan genah, conto;
-
Di carik - di beten
-
Ba duur
-
Di tendas
5. Kruna
Kahanan
Inggih punika kruna sane midartayang
kruna sifat utawi kruna aran. Conto;
-
Ngalih
-
Sombong
-
Banggras
-
Ngaap / Sakit
6. Kruna
Sandang
Inggih punika kruna sane ngawinang
kruna-kruna lianan dados kruna aran.
Pepalihannyane dados nenem, inggih punika;
1. Kruna
Sandang Wastan Jadma
2. Kruna
Sandang Mautama
-
Sang Muun
-
Sang Lanjana
3. Kruna
Sandang Suci
4. Kruna
Sandang Niskala
5. Kruna
Sandang Suci Niskala
6. Kruna
Sandang Mautama Niskala
7. Kruna
Sambung
Inggih punika kruna sane keanggen
nyambungan makudang-kudang kruna miwah lengkara. Conto;
-
Tur
-
muah
8. Kruna
Pangarep
Inggih punika kruna sane keanggen genah
nyane ring arep sane lianan, tur sesuratannyane kepasahang. Conto;
-
Di . . . .
-
Uli . . . .
9. Kruna
Wilangan
Inggih punika kruna sane midartayang
akeh wiadin akidik papukulan barang sehananing maurip miwah laksana
pakaryan. Pepalihannyane inggih punika;
1. Kruna
Wilangan Ketekan
2. Kruna
Wilangan Gebogan
3. Kruna
Wilangan Sepadan
4. Kruna
Wilangan Tan Janten
10.
Kruna Panguwuh (Kata
Kerja)
1. Nyengguhang
Rasa
2. Tetuladan
Suara (Dingehang uli kuping)